Войналӧн аслас законъяс

Кулӧмдiнысь Микита Як Васьлӧн семья эз вӧв гӧльяс лыдысь. Налӧн овмӧсын вӧлi 2-3 мӧскӧдз, вӧв, вӧдитicны видз-му, олicны пыр ас няньӧн. Дёма Петыр Катя гӧтырыскӧд лӧсьӧдлicны квайт челядь. Вочасӧн и найӧ быдмыштавны кутicны, отсасьны, торйӧн нин мужикулов. А сэсся и сортовкатӧ лэдзны водза-водз налы жӧ ковмис кайны. Сы бӧрын действующӧй армия, война, и бара сьӧкыд сиктса удж. Тайӧ семьясьыс кык вок йылысь и пасйӧдъясыс.

ИВАН

Чужлӧма первой мирӧвӧй война заводитчан воӧ. Ыдж­ыд крестьянскӧй овмӧсын да уна челядя семьяын бур грамота босьтӧм йылысь и сёрни эз вермы лоны. 13 арӧс бӧрын нин Вуктылӧ модӧдicны. Сандрӧ керкa дорын (вӧр лэдзан участокыс ciдз шусьылic) кык во ӧти вӧлӧн кыскасис. А сэcся Кузьма Спиракӧд (С.К. Морохинкӧд) кык сезон Аныбын да мӧд сы мында Нюмыдын пӧрӧдчисны, весиг звучникъясӧн нимавлicны. Босьтасны сезон кежлӧ обязательство – пӧрӧдны 1000 кубометр вӧр, и пӧрӧдӧны ӧд, корсюрӧ весиг унджык. Тыртасны кӧсйысьӧмнысӧ да ещӧ сӧвтчысьяслы на отсасьӧны.

Но воис кад мунны армияӧ. Служитiс коми зон 1940 ноябрь помӧдз. Муртса воис действительнӧй вылысь старшӧй сержантӧн, кыдзи во джын мысти – фашистскӧй Германиякӧд война.

И со Иван Вӧлӧгдаын, кысянь поездӧн мӧдӧдiсны Ленинградскӧй фронт вылӧ. Бологое узлӧвӧй станция дорын составсӧ бомбитiсны. Новобранечьясӧс разӧдiсны частьясӧ, кодi кытчӧ веськалiс. Водзӧ ковмис мунны видзчысьӧмӧн. Ӧтчыд век жӧ немечьяс паныдасисны, весиг некор лои окопъяссӧ кодйыны. Сэки Иван Липин вӧлi взводса командирлы отсасьысьӧн. Немечьяс кыр йылӧ веськалӧмаӧсь. А миян салдатъяс быттьӧ налӧн ки пыдӧс вылынӧсь. Липинлы удайтчис сайӧдчыштны ӧтилаӧ, кытчӧ эзджык веськавны враглӧн пуляяс. Ас дорас корис тшӧтш куим боецӧс, а мукӧдыслы тшӧктic кытшолӧн петны бисьыс да писькӧдчыны асланымъяс дорӧ. А ми пӧ, мый вермам, кутыштам прӧтивниксӧ. Нёль час пӧшти кутчысисны. Но сэсся кыськӧ мина веськыда дiнаныс шлёпнитчис. Ку­им боецыc места вылас и чергӧдчисны, а Липинӧс взрывыс шыбитic зэв ылӧдз. Нo ловъя коли. Бӧрынджык вирӧн ойдӧм салдатӧс аддзӧма вӧла доддьӧн мунысь старик, кодi вайӧма асланыс сиктӧ. Сэнi отсӧгсӧ сетны лоӧма корлыны вет­фельдшерӧс, кодi аслас инструментъясӧн перйӧма некымын осколок и ранаяссӧ обработайтӧма. Кыдзи сьӧкыда ранитчӧмаӧс, мӧдӧдiсны Иванӧс пыдi тылӧ, Удмуртияысь Сарапул карса госпитальӧ. Нёль тӧлысь сэнi бурдӧдчӧм бӧрын врачьяс лыддисны водзӧ воюйтны туйтӧмӧн и комиссуйтiсны. Гортас бурдӧдчыштӧм-шойччыштӧм бӧр­ын Иван Васильевич мыйкӧ дыра уджалic ОСОАВИАХИМ-ын инструкторӧн, а сэсся кызь вит воысь дыр сплавын.

НИКОЛАЙ

Сортовка вылын уджавны удайтчывлic и Иванлӧн ичӧтджык воклы — Николайлы. Сылы вӧлi дас квайтӧд, кор мӧдӧдiсны Нюмыдса вӧръясӧ. Кузь тӧвбыдъясӧн Нюмыд ю вылӧ вӧлӧн кыскалic кep, а гӧжӧмъяснас уджалic «Борец» колхозын. И тадзи действительнӧй вы­лӧ мунтӧдз. Сэтысь воӧм бӧрын тӧлысь 7-8 нин и удитic олыштны гортас. Кор пансис ыджыд война, Николайӧс новобранечьяслӧн первой партиякӧд жӧ и нуиcны. Мунысьыс чукӧрмис «Бородино» пароход тыр. «Бородино» нуис Котласӧдз, а сэнi поездӧн Грязовецӧдз, кӧнi и разӧдалicны разнӧй фронтъяс вылӧ да частьясӧ.

Николайлы туйыс усис Эс­тонияӧ. Сылань мӧдӧдicны кык эшелон. Урчитӧминӧ вотӧдз найӧс бомбитicны. Первой эшелоныc вӧлi море вомӧн вуджӧ да вӧйи, а мӧдыс кыдзкӧ берегӧдзыс во­ис. Йӧз чепӧсйисны, кодi кытчӧ слӧймис. Николай неыджыд группакӧд лун дас шӧйтiс тӧдтӧм вӧръясӧд, зiлисны писькӧдчыны ас йӧз дорӧ. Дыр ылӧсас шӧйтӧм бӧрын век жӧ пырисны ӧти хуторӧ, вывтi нин колic нуръясьыштны да видлыны тӧдмавны, кӧнӧсь найӧ. Но немечьяс быттьӧ найӧс и виччысьӧмаӧсь. Зэв ӧдйӧ кытшалiсны, весиг водзсасьнысӧ эз вевъявны, пыр жӧ босьтicны пленӧ. Пленын олӧм йылысь Николай Васильевич эз ёна паськӧдчы, абу пӧ ёна ошйысянатор: тшыгла кулӧмысь вердыштicны да ныр вывсьыс усьмӧн уджӧдлicны. Пышйыны ciдз эз и удайтчы. Кызвыннас шахтаясын уджӧдicны. Koдi слаб – кувсис, кодi ёнджык вӧлi – ловйӧн коли, водзӧ пессис-мырсис. И тадзи пӧшти война помасьтӧдз. Сӧмын сэки нин мездicны найӧc миян союзникъяс — американечьяс.

Нёль во чӧж эз волы гортас сы йылысь некутшӧм юӧр. Дерт, виччысяна мӧвпъяс эз нин ёна вӧвны. Но и Победа бӧрын на эз пыр удайтчы локны Николайлы гортас. Кык во чӧж уджӧдicны Донбассын, шахтаын жӧ. Во мысти сэсся лэдзлicны гортас отпускӧ, а мӧд вонас и дзикӧдз мездicны Вӧлисти вӧльнӧй мортӧн ло­ис Николай, кӧть эськӧ сьӧлӧм вылас эз вӧв ёна лӧсьыд. Йӧзыс со медаль-орденъясӧн локтӧмаӧсь, а сылӧн мый? Сӧмын сьӧлӧм вылас быттьӧ из. Но мый нин вӧчан, быдӧнлӧн аслас судьба. Мый кӧть эз ло, колic овны водзӧ. И нэм чӧжыс, пенсия вылӧ петтӧдз, колхозын, а сэсся совхозын и уджалic.

Г. ПРОКОПЬЕВ.

Парма гор, 1993, Июль 29 лун (85 №).